در این گفتار به بررسی میان دو واژه بسیار پرکاربرد نورپردازی فضاها و روشنایی آنها می پردازیم تا آشکارشود که آیا این دو مفهوم دارای بیان یکسان هستند یا تفاوت دارند. ازگذشته های بسیار دور و هنگامی که انسان ها یکجانشینی و به صورت ویژه سکونت در خانه ها را تجربه کردند، یکی ازدغدغه های نخستین آنها روشن کردن فضاها زندگی خود مخصوصا در شب هنگام بود؛ در آغاز این نیاز به گونه بسیارساده و با کنترل نور برآمده از سوختن چوب، روغن و دیگر مواد طبیعی و با تجهیزات ابتدایی و ساده شدنی می شد، یعنی هزاران سال، روشنایی به مدیریت احتراق سوخت مواد طبیعی و در دسترس وابسته بود ولی آرام آرام و با پیشرفت تکنولوژی، سازو برگ هایی گوناگون و با مکانیزم های نوین پدیدار شد. در سیر تکامل تجهیزات روشنایی، مدت ها گاز به عنوان منبعی جهت روشن کردن چراغ ها به کارگرفته می شد تا پیرامون قرن نوزدهم و با معرفی قوس الکتریکی و روشنایی رشته ای که شاهد سقوط استفاده از روشنایی گازی هستیم، درقرن گذشته هم به مرور سایر تکنولوژی های چراغ ها مانند تخلیه گازی و LED ها پا به عرصه ظهور گذاشتند.

تکامل تجهیزات روشنایی

مطالبی که به اختصار گفته شد، همگی سعی و تلاش دانشمندان و پژوهشگران در راستای بهینه کردن تجهیزات روشنایی در طی سالیان متمادی است و برای روشنایی فضاها، اما امروزه و درمعماری به کارگیری ادوات نور فقط برای روشن کردن فضاها نیست، چه بسا مفهومی کاربردی است که شاید بتوان گفت اصطلاح نورپردازی برازنده آن می باشد و بجز فراهم کردن میزان نور لازم برای دیده شدن مفاهیمی همچون زیبایی شناسی، توصیف کاربرد فضا و کمک به کاربری را نیز فراهم کند، مثلا شب هنگام و درنبود نور هر ساختاری نیازمند دیده شدن است پس به صورت ابتدایی روشنایی نیاز لازم برای دیده شدن است اما با تغییر نیازهای طراحی معماری نوین، کافی نیست؛ به صورت کلی تر فضاهای داخلی، نمای ساختمان ها، بناهای یادبود، محوطه ها، مبلمان شهری، پل ها و … همگی به معنی واقعی نیازمند نورپردازی هنرمندانه هستن تا صرفا روشنایی.

طراحی و نورپردازی محیطی

برای توضیح درباره ی تفاوت این دو واژه باید گفت که روشنایی یک مفهوم کمی است ولی نورپردازی در دنیا امروزی علمی است کمی و کیفی که با توجه به پیشرفت های آن هنرمندانه کمک می کند تا در هر جایی که مورد استفاده قرارمی گیرد موجب وضوح بصری عرصه ها(Visual Clarity) و درنتیجه ادراک بهتر مخاطب نسبت به نمود بزرگی فضا(Spaciousness) شود؛ آرامش بخشی(Relaxation) و حفظ حریم شخصی در فضا (Privacy) و در نتیجه ترغیب برای حضور و ترجیح در ماندگاری(Preference) در فضاها شود، بنابراین پدیده ی نورپردازی با فراهم کردن این پنج ویژگی به عنوان یکی از تاثیرگذارترین اجزا درمعماری مدرن غیر قابل انکار است.

نورپردازی مدرن

با نگرش به این نکته هایی که گفته شد، کسانیکه که در این زمینه فعالیت دارند با دو جستار روبرو هستند یکی آموختن تکنیک های نورپردازی و بهره مندیِ به جا از این روش ها و دیگری توجیه کارفرمایانی که همچنان مفهوم به کارگیری نور برایشان صرفا روشن شدن است و بس؛ در راستای دانش طراحی نورپردازیی، دانستن مشخصات فنی چراغ ها و ویژگی های نور در این علم غیرقابل انکار است، مشخصاتی کمی چون شدت روشنایی، میزان خیرگی، میزان انعکاس و … و همچنین مفاهیم کیفی چون رنگ نور، شاخص نمود رنگ و حتی شکل ادوات نوری.

در این راستا شرکت های طراحی و تولید کننده تجهیزات هم همسو طراحان نور شده و با متمایز کردن و ساخت چراغ های گوناگون و متنوع به متفاوت بودن دو مفهموم روشنایی و نورپردازی در دنیای امروز صحه می گذارند.

در این بخش به صورت گذار به تعدادی مثال از گوناگونی که در تولیدات وجود دارند اشاره می کنیم:

– طراحی و ساخت چراغ ها با نقش آفرینی از پیش تعیین شده و برای کاربری های خاص، مثلا استفاده ازچراغ های ریلی برای کاربری فروشگاه یا چراغ های جت لایت برای نورپردازی نمای ساختمان.

– تفاوت درتولید ساختار فرمی تجهیزات، مثل چراغ های مخفی در فضاهایی که بر اساس ایده طراح نورقرارنیست منبع دیده شود و همچنین به کارگیری منابع نوری مستقیم، نیمه مستقیم و غیر مستقیم با توجه به محل استفاده منبع نور(میز مطالعه نورغیر مستقیم نیاز دارد).

نورپردازی ریلی و نور مخفی

– تفاوت در ویژگی های بصری نور با توجه به مکان استفاده چراغ و تاثیرات روانی روشنایی در محل مورد مثل استفاده، مثل شدت نور کم برای محیط های کافی شاپ و رستورانی (با به بکار بردن چراغ با لومن پایین و یا چراغ Dimmable) و یا نور شدید برای فست فود ها(بکار بستن چراغ با لومن بالا و یا تعدد چراغ) اشاره کرد.

– تفاوت در ساختار رنگ نور چراغ های(CCT) با توجه به مکان استفاده، مثلا استفاده از رنگ نورهای گرم برای محیط هایی که آرامش در آنها مد نظر است(اتاق نشیمن) یا استفاده از رنگ نورهای سرد برای عرصه هایی که دقت عمل در آنها اهمیت دارد(سالن مونتاژ).

– تفاوت در کیفیت نور تولید شده در چراغ با توجه به نوع کاربری مکان استفاده، مثلا از چراغ های با CRI بالا برای گالری نقاشی استفاده می شود.

نورپردازی و روشنایی محیط

در آخر و با توجه به مطالب گفته شده می توان به این جمع بندی رسید که نورپردازی فقط روشن کردن فضاها نیست و طراح نورپرداز، وظایف و مسولیت های بسیار گسترده تری جز روشنایی برای دیده شدن در فضاها دارد.